Pszczoły to owady należące do nadrodziny Apoidea, których obecność silnie związana jest z roślinami kwitnącymi. Na Ziemi są obecne od ponad 150 mln lat, są więc jednym z najstarszych gatunków. Również od 150 mln lat nie zmieniły one sposobu wytwarzania miodu. Z kwiatów pozyskują pyłek i nektar będący ich podstawowym (często jedynym) pokarmem. Pyłek i nektar to również pokarm larw pszczół. Larwy dodatkowo karmione są one mleczkiem pszczelim - specjalną wydzieliną gruczołów gardzielowych.


Pszczoły są bardzo wyspecjalizowaną grupą zwierząt, uzależnioną od pokarmu, który znajdują w kwiatach. Potrzebują go przy tym w stosunkowo dużych ilościach, zarówno na potrzeby rozwoju rodziny, jak i na pokaźne zapasy zimowe. Dlatego biologia zarówno pojedynczej pszczoły robotnicy, jak i całej rodziny jest nakierowana na jak najlepsze wykorzystanie źródeł pokarmu. Pszczoły miodne jak i owady pszczołowate (kilkaset gatunków, w tym ponad 30-ści należących do trzmieli) podczas ewolucji przystosowały się do funkcji zapylania roślin. To również wpłynęło na same rośliny, które z czasem uzależniły się od obecności pszczół. Powstały tak ścisłe związki współżycia świata roślin i pszczół, że jedne bez drugich nie mogą istnieć. W tej symbiozie rośliny dostarczają owadom pokarm białkowy w postaci pyłku kwiatowego oraz pokarm energetyczny w postaci nektaru, owady zaś dokonują niezbędnego zapylania kwiatów bez których nie powstanie warzywo, czy też owoc.


Przez tysiące lat pszczoły wytworzyły również mechanizmy pozwalające im efektywnie wykorzystywać środowisko naturalne. Najważniejszą cechą jest zdolność zapamiętywania i uczenia się niektórych zachowań, a także możliwość przekazywania innym osobnikom informacji. Pszczoła doskonale orientuje się w terenie i bez trudu potrafi wrócić do ula, nawet z odległości kilku kilometrów. Czuły węch i stosunkowo dobry wzrok ułatwiają znalezienie nowych źródeł pokarmu. Jeżeli się to uda, pszczoła powiadamia inne po powrocie do ula. Dzięki temu większość pszczół zbieraczek wie gdzie znajduje się pokarm i nie marnuje energii na poszukiwania. Roczny cykl biologiczny rodziny jest dostosowany do rozwoju flory miododajnej w danym regionie geograficznym. Widać tu wyraźny wpływ środowiska, w którym dana populacja ewoluowała. Przeniesiona w inne warunki klimatyczno-pożytkowe stara się zachowywać tak, jakby pozostawała na poprzednim miejscu.


To co wyróżnia pszczoły spośród innych gatunków to socjalność. Niektóre z gatunków potrafią stworzyć bardzo skomplikowane społeczeństwa, czego przykładem są właśnie rodziny pszczoły miodnej i trzmieli. Tylko te dwa rodzaje wyróżniają się spośród 52-óch gatunków. Pozostałe to pszczoły samotnicze - funkcjonują pojedyncze samice (oprócz okresu kopulacyjnego). Życie pszczół w rodzinach to również zróżnicowane funkcje, jakie pełni każda z osobna. Podział prac w rodzinie jest uzależniony od wieku pszczoły tak, by jak najlepiej wykorzystać jej możliwości. Niedawno odkryto, że na najbardziej ryzykowne loty wylatują pszczoły najstarsze bądź porażone przez choroby, tak aby ich strata jak najmniej obciążała rodzinę.


Bogactwo rodzaju Apis na świecie:


Poza pszczołami można spotkać wiele innych gatunków owadów z rodziny pszczołowatych, które pełnią rolę zapylaczy. Jednym z nich jest wcześniej wspomniany trzmiel. Do jego rodzaju należy ponad 300 gatunków, z czego w Polsce jest ich około 30. Trzmiele są owadami dużymi i mogą osiągać wielkość do 30 mm. W zależności od zabarwienia możemy wyróżnić kilka grup trzmieli: żółte, czarne, tęczówki i paskowane. Nie jest jednak łatwo rozpoznać trzmiela. Bardzo podobne do nich są trzmielce. Tym, co wyróżnia trzmiele od trzmielców jest koszyczek do przenoszenia pyłku kwiatowego umiejscowiony na goleniach trzeciej pary odnóży. Trzmielce, z racji na swój pasożytniczy tryb życia, nie posiadają takich koszyczków.


Trzmiele, tak jak i pszczoły, są owadami społecznymi, jednak od pszczół różni ich to, że ich gniazda są tylko sezonowe. Zazwyczaj zakładają je w ziemi, często w opuszczonych norach, zdarza się też, że zamieszkują w dziupli, lub w kępach zeschniętej trawy. Trzmiele obok pszczół są jednymi z najważniejszych zapylaczy roślin dziko rosnących oraz uprawnych, a lista ta jest ogromna. Do nich należą m.in. drzewa sadownicze, rośliny owocowe, warzywa oraz rośliny uprawiane pod osłonami jak pomidor, papryka, oberżyna i melon.



Do grupy owadów zapylających zalicza się również muchówki, motyle i chrząszcze. Owady specjalizujące się w odżywianiu nektarem i pyłkiem kwiatów posiadają specjalne przystosowania, np. aparat gębowy typu ssącego (u motyli długa, zwijana trąbka). Pszczoła miodna na odnóżach posiada specjalne koszyczki do zbierania pyłku. Niektóre z owadów wykazują specjalizację w zapylaniu roślin i przystosowują się tylko do określonych gatunków. Przykładem tego są kwiaty zapylane przez muchy (Cantharofilia), które wydzielają woń podobną do zapachu padliny, co tym samym wabi wyłącznie te owady.


Podsumowując, pszczoły to wyjątkowe zwierzęta, które od innych odróżniają:

  1. Stadne życie w rodzinach, które potrafią liczyć 100 tys. osobników. U pszczół żyjących w klimacie umiarkowanym zimuje cała rodzina - do 20 tyś osobników.
  2. Wierność kwiatowa, czyli zapylanie jednego gatunku rośliny, aż do zakończenia jej pylenia.
  3. Możliwość regulowania ilości pszczół poprzez dowożenie rodzin do upraw roślin nektarodajnych. Zmniejszanie odległości od pokarmu zwiększa ich efektywność pracy.
  4. Tresura pszczół, czyli zachęcanie do oblatywania roślin mniej popularnych (czarna porzeczka, wiśnia) poprzez dokarmianie dawkami syropu cukrowego z dodatkiem niechcianych kwiatów.